Skolioza jest to trójpłaszczyznowe zniekształcenie kręgosłupa. Obejmuje ono:

• skrzywienie w płaszczyźnie czołowej (boczne skrzywienie kręgosłupa),
• skrzywienie w płaszczyźnie strzałkowej (lordo- lub kifo- skolioza),
• skrzywienie w płaszczyźnie poprzecznej (rotacja i torsja kręgów).

Skolioza może być dzielona ze względu na różnego rodzaju czynniki, m.in. wiek, w którym się pojawia, wielkość kąta skrzywienia, ilość łuków czy jej przyczynę.

Najczęściej spotykaną skoliozą jest skolioza idiopatyczna – o nieznanej przyczynie – dotyczy aż 80% dzieci. Cechuje się ona największą tendencją do rozwoju i w przypadku zaniedbań może osiągać znaczne rozmiary.

W okresie dziecięcym skoliozy pojawiają się między 3 a 10 rokiem życia. Długa perspektywa ich rozwoju znacząco zwiększa poziom zagrożeń powstałymi wcześnie deformacjami. Zniekształcenia powstałe w wieku młodzieńczym (pomiędzy 10 a 14 rokiem życia) – pomimo że częstsze – nie osiągają już takich rozmiarów, jak ma to miejsce w przypadku skolioz stwierdzonych u dzieci przed 10 rokiem życia.

Skolioza kręgosłupa pogłębia się wraz ze wzrostem dziecka i jest łatwiej zauważana, gdy przekroczy 30°. Występują wówczas widoczne nierówne ustawienia barków, asymetryczne trójkąty talii, pozorne skrócenie kończyny. Ponadto pojawia się też garb żebrowy lub wzmożony jednostronnie mięśniowy wał lędźwiowy.

W zależności od wielkości obecnego kąta skrzywienia skoliozy można podzielić na:

Podział Bogdanowa:

• I stopień skrzywienia – do 20°
• II stopień skrzywienia – od 20-40°
• III stopień skrzywienia – od 40-60°
• IV stopień skrzywienia – powyżej 60°

Jeśli boczne idiopatyczne skrzywienie kręgosłupa o kącie Cobba 10° i większym wskazuje w ciągu roku progresję o co najmniej 5°, zalicza się ono do skolioz progresywnych.

Rotacja kręgosłupa większa od 10° i lateralizacja tułowia przekraczająca 10 mm przy kącie Cobba od 10° do 20° oraz teście Rissera od 0° do 3° stanowi wskazanie do użycia ortez w procesie leczenia. Jeśli skrzywienie jest większe niż 40° wg Cobba można je zakwalifikować do leczenia operacyjnego.

Podział Grucy. Uwzględnia kąt skrzywienia badany metodą Cobba:

• pierwszego stopnia gdzie kąt skrzywienia przyjmuje wartość nie przekraczającą 30°, zmiany dotyczą układu mięśniowo – więzadłowego i podlegają leczeniu zachowawczemu.
• drugiego stopnia o wartości 31° – 60° gdzie występują intensywne zmiany w kręgosłupie, charakterystyczne jest pojawienie się garbu żebrowego czy wału lędźwiowego. Leczenie wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu ortopedycznego.
• trzeciego stopnia o kącie powyżej 60° z intensywnymi zmianami w postaci rotacji, torsji zklinowacenia kręgów oraz zmianami w obrębie żeber i miednicy. Zniekształcenie to jest trudne do wyleczenia najczęściej poddaje się je operacji.

Ponadto wyróżniamy postawę skoliotyczną, gdzie nie doszło jeszcze do utrwalonych zmian, zauważalna jest jedynie asymetria ułożenia niektórych elementów. Boczne przesunięcie kręgosłupa jest niewielkiego stopnia lub nie występuje w ogóle.

Na co powinien zwrócić uwagę rodzic, jakie czynniki mogą doprowadzić na powstania skrzywienia:

• poporodowy: kilkudniowy, kilkutygodniowy kręcz szyi – najczęściej prawostronny
• leżenie dziecka na brzuchu z ułożeniem policzka tylko na jednej stronie – najczęściej prawym
• noszenie kilkumiesięcznego dziecka w nosidełkach na plecach lub brzuchu w pozycji pionowej
• zbyt szeroki wózek dziecięcy – brak stabilizacji
• zbyt szybkie sadzanie dziecka – zwiększona kifoza Th-L, prowadząca do rozluźnienia aparatu więzadłowo-torebkowego, a następnie niestabilności tego odcinka
• zbyt szybka pionizacja dziecka – brak stabilizacji więzadłowej (więzadło biodrowo-lędźwiowe) dolnego odcinka kręgosłupa
• noszenie dziecka tylko na jednym biodrze
• siadanie na jednej pięcie lub obu podudziach po jednej stronie
• oglądanie TV na boku, z oparciem tułowia lub głowy na łokciu
• asymetryczne siadanie na fotelu
• siadanie na krześle ze stopą pod jednym pośladkiem
• nieprawidłowe ustawienie monitora
• nawykowe stanie na jednej nodze
• noszenie plecaka na jednym ramieniu

Nie można skupić się tylko na skrzywionym kręgosłupie. Pamiętajmy, że istnieją wzajemne powiązania między ustawieniem stóp, miednicą, a skrzywieniem.

Stopa: dlaczego zwrócić na nią uwagę?

Zmniejszenie wysokości łuku podłużnego przyśrodkowego w stopie powoduje, że kończyna dolna skraca się funkcjonalnie. Jeśli występuje płaskostopie w nodze prawej, powoduje to, że cała kończyna zrotuje się do wewnątrz, powodując rotację miednicy w stronę lewą. Nastąpi wysunięcie do przodu prawego talerza biodrowego. Rotacja miednicy w lewo spowoduje automatyczną rotację kręgosłupa lędźwiowego w tą samą stronę. Miednica ulega skręceniu.

Miednica: jaki ma związek ze stopą?

Przodopochylenie miednicy rozluźnia dolną część taśmy spiralnej – mięsień napinacz powięzi szerokiej, przednia cześć pasma biodrowo-piszczelowego, mięsień piszczelowy przedni – to obniża wysklepienie łuku podłużnego przyśrodkowego.

Przodopochylenie miednicy poprzez tylną część taśmy spiralnej – mięśnie strzałkowe, mięsień dwugłowy uda – może powodować pronacyjne ustawienie stopy.

Współpraca ze stomatologiem: dlaczego jest tak ważna?

Liczne badania potwierdzają zależność wad postawy z wadami zgryzu. Na ich podstawie stwierdzono, że u dzieci ze skoliozą idiopatyczną znacznie częściej występują wady zgryzu zwłaszcza z grup dolnych i zgryzów krzyżowych, zaburzenia ruchomości żuchwy oraz objawy dźwiękowe ze strony stawów skroniowo żuchwowych. U osób ze skoliozą częściej występują również parafunkcje (np. obgryzanie paznokci, nagryzanie warg, gryzienie ołówka, długotrwałe żucie gumy).

Zauważono jednocześnie, że u osób ze skoliozą w odcinku lędźwiowym pojawia się zgryz otwarty, natomiast skolioza w odcinku piersiowym wiąże się często z rozwojem zgryzu krzyżowego.

Profilaktyka wad postawy skupia się przede wszystkim na wyeliminowaniu z naszego życia czynników szkodliwych dla sylwetki. Niestety, szczególnie skomplikowane jest to w przypadku skolioz idiopatycznych, dlatego tu głównie kładziemy nacisk na wczesne ich wykrycie. Działanie profilaktyczne wymaga współpracy terapeuty z rodzicami oraz opiekunami szkolnymi.

Zapobieganie wad powinno rozpocząć się w jak najwcześniejszym wieku. Bardzo ważne jest pozwolenie dziecku rozwijać się we własnym tempie. Głównym czynnikiem zapobiegawczym zniekształceniom jest ruch, to właśnie jego w ciągu dnia powinno być jak najwięcej. Należałoby zminimalizować czas, w którym znajdujemy się w pozycji siedzącej.

Ważnym elementem jest uprawianie sportu zapewniające odpowiednią swobodę ruchu i możliwość prawidłowego rozwoju. Duże znaczenie odgrywa prawidłowa higiena pracy zarówno w szkole jak i w domu. Profilaktyka sprowadza się również do kontrolowania wzroku i słuchu, co pozwala na uniknięcie powikłań w następstwie ich upośledzenia.

Szczególną uwagę powinniśmy zwracać na obuwie i odzież dziecka, ponieważ często mogą krępować jego ruchy, a tym samym wpływać negatywnie na jego rozwój. Ogromne znaczenie ma sposób odżywiania oraz odpowiednia ilość godzin snu. Ważne, aby nawyki prawidłowej postawy kształtowane były od najmłodszych lat.

Skoliozy niewłaściwie leczone mogą doprowadzić do ograniczenia wydolności fizycznej pacjenta, nasilenia zaburzeń neurologicznych, trwałego kalectwa, a w skrajnych przypadkach do niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Nieoceniona w skutecznej terapii wszelkiego rodzaju skolioz kręgosłupa jest ścisła współpraca ortopedy, ortodonty i fizjoterapeuty. Nie zapominajmy o jej potrzebie dla dobra pacjenta.

Jowita Miros